ارز دیجیتال ملیCBDC چیست و چه کاربردی دارد؟

اگر نگاهی به تاریخچه خرید و فروش ارز دیجیتال بیاندازید خواهید دید که از همان زمان پیدایش، بانک‌های مرکزی و دولت‌ها در حال سر و کله زدن با ارزهای دیجیتال برای محدود کردن یا به زبان دیگر تحت کنترل گرفتن آن‌ها بوده‌اند. این در حالی است که هدف اصلی ارزهای دیجیتال در واقع این بود که با غیرمتمرکز بودن بتوانند تحولی در شیوه پرداخت‌های مالی به‌وجود آورند و زیر چتر بانک مرکزی قرار گرفتن در حقیقت کابوس آن‌ها خواهد بود. CBDC یا ارز دیجیتال ملی، راه‌حلی است که بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف در برابر ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین ارائه دادند تا پول و ارزهای فیات نیز از پیشرفت بازارها جا نمانند.

تعریف ارز دیجیتال ملی یا CBDC

Central Bank digital currency یا CBDC را باید نسخه دیجیتال ارزهای فیات (ارز رایج یک دولت) یک کشور دانست که توسط بانک مرکزی آن کشور تولید می‌شود. این ارزها بسیار شبیه به رمزارزهایی مانند بیت کوین هستند اما ارزش آن‌ها معادل ارزهای فیات کشور بوده و به دست بانک مرکزی تعیین می‌شود. در واقع، با افزایش محبوبیت ارزهای دیجیتال و استیبل کوین‌ها، بانک‌های مرکزی در سرتاسر جهان متوجه شده‌اند که باید جایگزینی برای پول فیزیکی ارائه کنند یا خطر از دست دادن آینده پول و بی‌ثباتی اقتصادی را به جان بخرند. همین امر باعث به‌وجود آمدن ارز دیجیتال ملی شد که بسیار قابل کنترل‌تر از ارزهای دیجیتال معمولی بود.

بیشتر بخوانید: بیت کوین چیست

بدین ترتیب، این پول‌های نقد الکترونیکی به دارندگان خود اجازه می‌دهند تا هم از مزایای ارزهای دیجیتال بهره‌مند شوند و هم از خدمات بانکی استفاده کنند. ارز دیجیتال ملی همچنین به افراد کمک می‌کند تا بدون نیاز به بانک‌های تجاری واسطه به‌طور مستقیم با بانک مرکزی ارتباط داشته باشند و دیگر نگران ورشکستگی بانک‌ها نباشند.

ارز دیجیتال ملی یا مرکزی چگونه کار می‌کند؟

CBDCها روش کار ثابتی ندارند. همانند ارزهای دیجیتال، این ارزها نیز بر روی بلاکچین کار می‌کنند که برخی از آن‌ها بر روی بلاکچین‌های مشترک با رمزارزهای معمولی و برخی بلاکچین اختصاصی خود را دارند. اغلب این ارزها، از دفتر کل توزیع شده یا بلاکچین استفاه می‌کنند. در بلاکچین تمام سوابق مالی دارندگان حساب، مانند سپرده‌ها، تاریخچه تراکنش در این دفترکل ثبت شده و غیرقابل تغییر و ویرایش است. 

بیشتر بخوانید: بلاکچین چیست

به علاوه، همانطور که می‌دانید ارزهای دیجیتال مثل اتریوم، بیت کوین و … از قانون خاصی پیروی نمی‌کنند و ارزش آن‌ها نیز براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود؛ اما درباره CBDC ها، این داستان نیز قدری متفاوت است. ارز دیجیتال ملی در حقیقت عملکردی مانند استیبل کوین‌ دارند و ارزش آن‌ها نسبتا پایدار و ثابت تعیین می‌شود. این ارزها همچنین نوسانات ارزهای دیجیتال را ندارند و ارزش آن‌ها به پول ملی و پایگاه داده مرکزی متصل است.

کاربرد رمز ارز ملی

اصلی‌ترین هدف CBDC ها که جزو کاربردهای آن نیز به شمار می‌رود، ارائه حریم خصوصی، قابلیت انتقال، راحتی، دسترسی و امنیت مالی به مشاغل و مصرف کنندگان است. به کمک این پول‌های الکترونیکی، هزینه تراکنش‌های فرامرزی و بین‌المللی نیز تا حد زیادی کاهش می‌یابد و افراد گزینه‌های مقرون به صرفه‌تری برای انجام معاملات و تراکنش‌ها پیش روی خود خواهند داشت.

رمزارزهای دولتی همچنین از پاشیده شدن نظام اقتصادی کشورها جلوگیری می‌کند. زیرا عرضه آن توسط نهادهای دولتی و رسمی انجام می‌شود. CBDC ها در واقع خطرات مربوط به استفاده از ارزهای دیجیتال را تا حد زیادی کاهش می‌دهند. همانطور که می‌دانید، رمزارزها دائما در حال نوسان هستند و ارزش آن‌ها نیز کم و زیاد می‌شود و این نوسانات ارزشی استرس زیادی را به سرمایه‌گذاران وارد می‌کند. بنابراین CBDC ها که توسط دولت حمایت و توسط بانک مرکزی کنترل می‌شوند، به سرمایه‌گذاران، مصرف کنندگان و کسب و کارها وسیله‌ای امن برای مبادله ارز دیجیتال ارائه می‌دهد.

بدین ترتیب، می‌توانیم ویژگی‌های ارز دیجیتال ملی را اینگونه لیست کنیم:

• این ارزها مکملی برای ارزهای فیات هستند.
• بسیاری از آن‌ها از بلاکچین استفاده نمی‌کنند.
• کالا نیستند و ارزش کالایی نیز ندارند.
• پرداخت‌های امن و سریع را ارائه می‌دهند.
• سیستم متمرکزی دارند.

مزایا و معایب ارز دیجیتال ملی CBDC

کشورهای بسیاری در سرتاسر جهان در حال طراحی و ساخت CBDC اختصاصی خود هستند و برخی دیگر نیز از همین حالا استفاده از آن را آغاز کرده‌اند. اما پیش از هر چیزی، این دسته ارزها نیز بدون نقص نیستند و در کنار مزایای خود، معایب جدی دارند که باید در نظر گرفته شوند. به همین دلیل ما تصمیم داریم در ادامه به بررسی مزایا و معایب ارز دیجیتال ملی بپردازیم.

مزایای CBDC

• گسترش دسترسی افراد به ارز ملی

ارز دیجیتال ملی به دلیل این که نیازی به داشتن حساب بانکی ندارد، جایگزین خیلی خوبی برای پول نقد خواهد بود. اگرچه در بسیاری از کشورها پول نقد همچنان محبوبیت دارد اما ما روزبه‌روز شاهد کاهش استفاده از آن خواهیم بود و به زودی پول‌های دیجیتال جای پول نقد را خواهند گرفت. این ارزها همچنین به دلیل این که کارمزد کمی داشته و در خطر کمتری از اعتبار و نقدینگی قرار دارند از جایگاه مطلوب‌تری نسبت به فیات برخوردار هستند.

• بهبود فراگیری مالی

مفهوم فراگیری مالی یا Financial Inclusion بیانگر این است که آیا خدمات مالی و فرصت‌ها به‌شکل برابری در دسترس عموم مردم قرار دارد یا خیر. به کمک ارز دیجیتال ملی، فراگیری مالی در سطح جامعه افزایش می‌یابد و افراد با موانع کمتری برای دسترسی به خدمات مالی مواجه خواهند بود. به عبارت دیگر، CBDC به دلیل این که از طریق بلاکچین کار می‌کند، نسبت به سیستم فعلی سریع‌تر، ارزان‌تر و در دسترس‌تر خواهد بود و هر فردی که گوشی همراه داشته باشد می‌تواند از آن استفاده کند.

• تسهیل پرداخت‌های بین المللی

همانطور که می‌دانید پرداخت‌های مالی در سطح بین‌المللی همواره هم گران است و هم زمان‌بر. ارز دیجیتال ملی کمک می‌کند تا خدمات و تراکنش‌های مالی بین‌المللی آسان‌تر شود و سیستم پرداختی نیز بهبود یابد. با این ارزها همچنین زیرساخت‌ها برای امنیت و سرعت بیشتر نیز فراهم می‌شود و افراد دیگری نیازی به رفت و آمدهای خسته‌کننده به بانک‌های واسطه را نخواهند داشت.

• امنیت بیشتر

CBDC ها در حقیقت به دلیل این که بر بستر بلاکچین فعالیت می‌کنند و به دخالت بشر نیازی ندارند، از امنیت بسیار زیادی برخوردارند. بلاکچین تاریخچه تمامی تراکنش‌ها و اطلاعات را در خود ثبت و نگه‌می‌دارد و بدین ترتیب بانک مرکزی می‌تواند هر زمان که نیاز داشت از آن‌ها استفاده کند. این قابلیت همچنین به بانک‌ها در مبارزه با پولشویی و فعالیت‌های غیرقانونی کمک می‌کند تا در مقابل تراکنش‌های مشکوک بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند.

معایب CBDC

• تغییرات اساسی در ساختار کنونی بازار

ارز دیجیتال ملی قابلیت این را دارد که به‌عنوان یک پول دیجیتال، تحولی ریشه‌ای و عظیم در سیستم مالی و بانکی کشورها ایجاد کند. به بیان دیگر، در صورتی که استفاده از CBDC ها توسط افراد، شرکت‌ها و سازمان‌ها افزایش یابد، مشتریان بانکی نیز به دنبال آن کاهش می‌یابند و واسطه‌های مالی مثل بانک‌های تجاری نیز به‌طور کلی از بین می‌روند. این امر چیزی به جز افزایش نرخ بهره برای وام‌ها و کاهش اعتبار را به‌دنبال نخواهد داشت.

• کاهش تسهیلات بانکی و ورشکستگی بانک‌ها

با محبوبیت گرفتن ارزهای دیجیتال ملی، بانک‌ها با رقیبی جدی در زمینه ارائه خدمات پیدا می‌کنند و بخش اعظمی از درآمد خود را از دست می‌دهند. افزایش جذب سرمایه در ارزهای دیجیتال ملی و کاهش سپرده‌های بانکی سیستم‌های مالی را با خطری جدی مواجه می‌کند. بنابراین، رشد محبوبیت ارزهای CBDC می‌تواند در نهایت به ورشکستگی بانک‌ها منجر شود و به رشد اقتصاد کشورها ضربه وارد کند.

• محدودیت جغرافیایی

یکی از اصلی‌ترین معایب ارزهای دیجیتال ملی، محدودیت آن‌ها در پرداخت‌های بین‌المللی است. CBDC هر کشور، فقط در کشور عرضه‌کننده مقبولیت دارد. این یعنی ارزهای دیجیتال ملی مانند دلار یا یورو بین‌المللی نیستند و به دلیل محدودیت جغرافیایی که دارند فقط در منطقه‌ای خاص قابل تبادل هستند.

چه کشورهایی تا کنون ارز دیجیتال مرکزی خود را عرضه کرده‌اند؟

همانند رویکردهای مختلفی که کشورها در برابر ارزهای دیجیتال معمولی دارند، درباره CBDC نیز نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از کشورها از سال‌ها پیش برای این ارزها سرمایه‌گذاری و خود را آماده کرده‌اند در حالی که بسیاری دیگر مخالفت جدی با آن‌ها دارند؛ بنابراین باید بگوییم رفتار هر کشور با ارز دیجیتال ملی، با سیاست‌های داخلی آن مرتبط است. برخی از کشورهایی که ارز دیجیتال مرکزی خود را ارائه کرده‌اند عبارتند از:

• چین

کشور چین در آوریل سال ۲۰۲۰ آزمایش‌های لازم برای ارز دیجیتال ملی خود را آغاز کرد و به تازگی یوان دیجیتال یا (e-CNY) را به بازار عرضه کرده است.

• باهاما

باماها اولین کشوری است که توانست نسخه دیجیتال پول خود را به نام The Sand Dollar توزیع و راه‌اندازی کند. البته این ارز اکنون با مشکلاتی مواجه است زیرا برای استفاده از آن، کاربران موظف به گذراندن مراحل KYC و AML خواهند بود. باماها به دلیل مجمع‌الجزایری بودن با محدودیت‌های جغرافیایی در توزیع خدمات تجاری و بانکی روبه‌رو است و کارشناسان در تلاش‌اند تا با راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی محدودیت‌ها را تا حد زیادی کاهش دهند.

• جزایر مارشال

ارز دیجیتال ملی جزایر مارشال Marshallese Sovereign است. این CBDC ارزی مبتنی بر بلاکچین Algorand بودخ که هدف اصلی آن تقویت مشارکت مالی خواهد بود.

• سوئد 

در سال 2017، بانک مرکزی سوئد به دلیل کاهش استفاده از پول نقد در پرداخت‌های خرد،CBDC آزمایشی خود به نام e-krona یا کرون الکترونیکی را راه‌اندازی کرد. پیش از راه‌اندازی کامل سوئد چندین ماه را به بررسی مزایا و معایب ارز ملی خود پرداخت.

• اوکراین

کشور اوکراین از سال ۲۰۱۶ به کمک مدیر عامل استلار (Stellar) آزمایش‌ها و بررسی‌های خود را در زمینه CBDC شروع کرده است. رئیس جمهور این کشور معتقد است با ارز دیجیتال ملی، اوکراین به اولین کشور بدون پول نقد تبدیل خواهد شد.

کشورهایی که در حال توسعه CBDC هستند:

• ایران

ایران یکی از کشورهایی است که به‌دنبال توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی خود می‌گردد. طبق گفته‌های رئیس بانک مرکزی کشور ایران قصد دارد به زودی رمز ریال را به بازار عرضه کند تا جایگزینی برای پول فیزیکی ریال باشد.

» بیشتر بخوانید: رمز ارزش یا رمز ریال چیست؟

• ایالات متحده آمریکا

آمریکا کشوری است لقب پول بین‌المللی را بر عهده دارد و به همین دلیل کارشناسان بر این باورند که تهیه و توزیع ارز دیجیتال ملی آن به سال‌ها زمان نیاز خواهد داشت. با همه این‌ها جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، به تازگی دستور داده تا خزانه‌داری پیگیر وضعیت CBDC باشد.

آیا رمز ارز ملی برای سرمایه‌گذاری مناسب است؟

دولت‌ها و بانک‌ها در کشورهای مختلف همچنان پیگیر وضعیت ارزهای دیجیتال ملی هستند چرا که ارزهای دیجیتال ملی می‌توانند:

1. خطر شخص ثالث در مواردی مانند ورشکستگی بانک یا فرار بانک را از بین ببرند. بنابراین هر گونه ریسک باقیمانده که در سیستم باقی می‌ماند بر عهده بانک مرکزی است.
2. می‌توانند با کاهش سیستم‌های توزیع پیچیده و افزایش همکاری‌های قضایی بین دولت‌ها، هزینه‌های بالای مبادلات بین المللی را کاهش دهند.
3. هزینه اجرای ساختار مالی در یک کشور را برای دسترسی مالی به جمعیت بدون بانک حذف می‌کنند.
4. می‌توانند ارتباط مستقیمی بین مصرف کنندگان و بانک‌های مرکزی ایجاد کنند و در نتیجه نیاز به زیرساخت‌های گران قیمت را از بین ببرند.

به همین دلیل، از آنجایی پول نقد روزبه‌روز طرفداران خود را از دست می‌دهد این احتمال که رمز ارز ملی به دلیل کاربردهای فراوانی که دارد روی کار بیاید نیز بیشتر است. به همین دلیل، می‌توان آینده روشنی برای آن دید و CBDC را به‌عنوان یک ارز آینده دار دانست.

» پیشنهاد مطالعه: بهترین ارز دیجیتال برای سرمایه گذاری 2023

سخن آخر

به طور کلی ارز دیجیتال ملی (CBDC) شکل دیجیتالی ارز فیات یک کشور است. مرجع پولی یک کشور یا بانک مرکزی، یک CBDC صادر می‌کند که امور مالی را ترویج می‌کند و اجرای سیاست‌های پولی و مالی را ساده می‌کند. بسیاری از کشورها در حال بررسی هستند که چگونه CBDC‌ها ممکن است بر اقتصاد، شبکه‌های مالی و ثبات آن‌ها تأثیر بگذارد.